Kinderen leren van nature. Ze zijn geboren met nieuwsgierigheid, fantasie en het verlangen om de wereld te ontdekken. Daarvoor hebben ze geen klaslokalen of schoolboeken nodig. Wat ze vooral nodig hebben, is vrij kunnen spelen.
Vrij spel betekent dat kinderen zelf bepalen wat ze doen. Ze kiezen zelf wat ze spelen, met wie, hoelang, en op welke manier. Er is geen volwassene die vertelt wat het doel is of hoe het ‘moet’. Er is geen toets aan het eind. Het spel is vrij, open en komt van binnenuit.
Volgens de Amerikaanse psycholoog Peter Gray is vrij spel niet zomaar leuk, het is meer dan dat. Het is zelfs essentieel voor een gezonde ontwikkeling! Want kinderen leren tijdens vrij spel allerlei belangrijke dingen:
Ze leren probleemoplossend denken.
Ze oefenen met samenwerken en omgaan met conflicten.
Ze ontwikkelen zelfvertrouwen en creativiteit.
Ze ontdekken hun interesses en grenzen.
Ze leren risico’s inschatten
Denk aan een groep kinderen die samen in het bos speelt. Ze bouwen een hut, bedenken een verhaal, maken regels en lossen ruzies op. Zonder dat er een volwassene tussenkomt, leren ze hoe ze met elkaar om kunnen gaan, hoe ze plannen maken, en hoe ze omgaan met mislukkingen of obstakels.
Peter Gray benadrukt dat kinderen zo zijn geëvolueerd: ze leren vooral al spelend, en dat is net hetzelfde zoals jonge dieren dat ook doen. In vroegere samenlevingen (en nu nog in bepaalde stammen die nog dicht bij de natuur staan) speelden kinderen de hele dag. Ze waren vrij om de wereld te verkennen, samen te spelen, te klimmen, te rennen, te bouwen en te ontdekken. Er werd veel minder gecontroleerd of het wel veilig was, of ze honger hadden en of de kinderen geen ruzie maakten…
Vandaag is dat heel anders. Kinderen brengen veel tijd door in scholen, hobbyclubs en voor schermen. Hun dagen zitten vaak vol met ‘moeten’. Daardoor blijft er weinig tijd over voor vrij spel. Ouders willen vaak het beste voor hun kind, en gaan zich vaak bemoeien met de kinderen hun spel. Ze gaan het sturen, zorgen ervoor dat het “veilig” is, gaan regels maken, enz… Dat is geen “vrij” spel, dat is een spel dat gestuurd is door volwassenen.
Peter Gray zegt dat vrij spel (dus zonder inmenging van volwassenen die het spel sturen) echter de basis is van zelfsturend leren. Als kinderen spelen wat ze zélf kiezen, zélf hun regels bepalen, zélf de risico’s inschatten, leren ze op een diepe manier. Niet omdat iemand hen vertelt wat ze moeten doen, maar omdat ze vanuit hun hart willen ontdekken. Ze volgen hun eigen interesses en leren zo precies wat ze op dat moment nodig hebben.
Hij schrijft:
“Kinderen spelen niet om te leren, maar ze leren omdat ze spelen.”
Dus wat kunnen wij als ouders doen om dit te ondersteunen?
- Geef je kind tijd: plan niet elke dag vol. Laat ruimte voor nietsdoen, rondhangen, fantaseren. Zodat je kind zelf dingen kan gaan uitvinden, initieren. Want vrij spelen kan ook alleen spelen zijn.
- Laat los: vertrouw erop dat vrij spel waardevol is, zelfs als het er voor jou ‘nutteloos’ uitziet. Vooral ouders van thuisonderwijskinderen hebben de neiging om vooral “educatief” spel aan te bieden, maar dan is het geen “vrij” spel meer.
- Zorg voor een rijke omgeving: de natuur, uitnodigend materiaal: zoals dekens, knutselspullen, bouwmateriaal, natuurspullen, boeken, verkleedkleren…
- Wees beschikbaar, maar niet sturend: speel mee als je kind dat fijn vindt, maar neem niet over. Laat je kind leiden.
- Zorg ervoor dat je kind vriendjes heeft om mee te spelen: een kind speelt anders met andere kinderen dan met volwassenen. Want weinig volwassenen kunnen nog spelen als een kind. Let er maar eens op: kinderen kunnen uren hetzelfde spel spelen, ze raken er helemaal in verwikkeld en hun spel is op dat moment het enige waar ze mee bezig zijn.
Kinderen hebben vrijheid nodig om zichzelf te leren kennen. Vrij spel geeft hen de kans om zelf keuzes te maken, fouten te maken, opnieuw te proberen, en te voelen dat ze capabel zijn. Vrij spel is dus noodzakelijk voor het opbouwen van zelfvertrouwen!
Het is misschien niet meetbaar met cijfers of rapporten, maar je zal het zien in hun ogen: de glinstering van échte nieuwsgierigheid, de trots van iets zelf gecreëerd hebben, de rust van helemaal opgaan in hun eigen wereld, de vreugde van met andere kinderen de tijd van je leven te hebben.
Vrij spel is geen luxe. Het is geen tijdvulling. Het is een noodzaak!
Laten we onze kinderen weer de ruimte geven om te spelen. Vrij te spelen.
Wil je meer leren over vrij spelen? Het boek van Peter Gray “Free to Learn” is een aanrader!